Говьсүмбэр аймгийн иргэд нүүрсний хар буртаг, энхэл, донхол олон салаа зам, улаанаараа эргэсэн хөрсөн дунд туйлдаж байна

         Говьсүмбэр аймгийн иргэдийн хүсэлтийн дагуу тус аймагт сурвалжилга хийхээр очлоо. Түүхий нүүрсний үнэр ханхалсан, хөрс нь улаанаар эргэсэн, малчид, иргэд нь туйлдсан байдалтай биднийг угтав. Тус аймгийн Сүмбэр сумын иргэд, эх газрынх нь хэвлий өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд сүйдэж, хүн, малгүй амьдрахад хэцүү болсон учир хэлэх үггүй, арга ядаж байгаагаа учирлав. Хэдэн бор малчин нь малаа нүүрс тээврийн жолоочийн автомашины дугуйны нөхөөс болгохгүйн тулд үүр шөнөөр ээлжилж жижүүрлэдэг гээд энд амьдрал үнэхээр хүнд байгаа нь илт харагдана. Аймгийн төвөөс хоёрхон километрийн зайтай нүүрсний хар шороо босож, хүн, малгүй хордож, нүүрс тээврийн жолооч, иргэдийн дунд “дайн” үүсчээ.  

            Өнгөрсөн гуравдугаар сарын 31-ний өдөр Зам тээвэр, хөгжлийн сайд Л.Халтар тушаал гаргаж, Цогтцэций-Чойр чиглэлд нүүрс тээврийн замыг хаасан байдаг. Ингэхдээ Шадар сайдын тушаал, Зам тээвэр, хөгжлийн сайдын тушаалаар томилогдсон Ажлын хэсгийн дүгнэлт, Авто замын хяналтын Улсын байцаагчийн дүгнэлтийг үндэслэж уг тушаалыг гаргасан гэх. Өөрөөр хэлбэл, тус чиглэлийн нүүрс тээврийг зогсоох хэд хэдэн ноцтой шалтгаан байсан учир ийм шийдвэр гаргасан гэнэ. Тодруулбал, иргэдийн амь нас, эрүүл мэндэд аюул учрах орчин нөхцөл бүрдэж, олон салаа зам гарч, замын хөдөлгөөний аюулгүй байдалд сөрөг нөлөө үзүүлж, нүүрс тээврийн жолооч нар малчдын мал дайрах, хашаа хороо, эд хөрөнгийг эвдэж, сүйтгэх тохиолдол олон удаа гарсан гэнэ. Иймд Өмнөговь, Дундговь, Говьсүмбэр аймгийн Засаг дарга нар болон орон нутгийн иргэдээс ирсэн удаа дараагийн хүсэлт, шаардлагыг хүлээн авч, Цогтцэций-Чойр чиглэлийн автозамын нүүрс тээвэрлэлтийг зогсоох болсон талаараа албанынхан тайлбарлаж байгаа. 

           Харин нөгөө талд нүүрс тээврийн жолооч нар Зам, тээврийн хөгжлийн сайд Л.Халтарын тушаалыг эсэргүүцэж, тус чиглэлийн нүүрс тээврийн замыг хаасны улмаас нүүрсний экспортын гацаа үүсээд байгааг тээвэрчдийн төлөөлөл удаа дараа мэдэгдэж, суулт зарлаад байгаа. Тээвэрчдийн төлөөлөл энэ асуудлаар мэдээлэл хийхдээ нүүрс тээврийг зогсоосноор Монгол Улс өдөрт 6.6 тэрбум төгрөгийн алдагдал хүлээсэн хэмээн хэлсэн байдаг. Мөн дэлхийн зах зээл дээр нүүрсний үнэ өндөр байгаа энэ хугацааг ашиглах нь манай талд ашигтай байтал салбарын сайд нь нүүрс тээврийг гацаагаад байгааг онцолсон байдаг.  Нүүрс тээвэрлэгчид эсэргүүцлээ илэрхийлж, төв талбайд нүүрс асгахаа мэдэгдээд байгаа юм.         Бид мэдээллийг тэнцвэртэй хүргэх үүднээс, мөн газар дээрээ нөхцөл байдал ямар байгааг сурвалжилхаар байгааг Говьсүмбэр аймагт ирээд байгаа нь энэ. Угтаа жолооч нарын хэлээд байгаа шиг нөхцөл байдал энд алга. Харин ч эсэргээрээ нүүрс нь “хахсан”, төмөр замын тээвэрлэлт нь удаашралтай байгаа учраас Цогтцэций чиглэлээс ирэх нүүрсийг буулгах талбайгүй болжээ. Одоогийн байдлаар Сүмбэр суманд есөн компанийн талбайд 620 мянган тонн нүүрс хэзээ ачигдах нь тодорхойгүй, “хог” болоод, иргэдийн эрүүл мэнд, амь насанд заналхийлж, хордуулсаар байна. Энэ бол өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд хуримтлагдсан нүүрс гэнэ.      

          Энэ талаар Сүмбэр сумын нэгдүгээр багийн засаг дарга Н.Идэрзоригоос тодрууллаа. Тэрбээр “Манай сумын нутаг дэвсгэрт байрлах нүүрс ачилт буулгалтын талбайн ойролцоо Аяганы хонхор багт 38 өрхийн 200 гаруй иргэн амьдардаг. Багийн иргэд маань нүүрсний хар тоос, том оврын авто машины үүсгэсэн шороо тоосон дунд хоёр жил амьдарч байна. Одоогийн байдлаар нүүрс тээвэрлэлт зогссон учраас нөхцөл байдал арай дээрдэж байна. Нүүрс ачилтын талбайгаас холгүйхэн хүүхдийн гэр цэцэрлэг байдаг. Хамгийн чухал нь хүүхдүүдийн нөхцөл байдал маш хүнд байна. Цэцэрлэгт явж байгаа хүүхдүүд гадаа тоглох боломж байдаггүй. Айлууд хоёр сард нэг удаа гэрийн цагаан бүрээсийг сольдог байсан, одоо солих боломжгүй, хашаандаа угаасан хувцсаа гаргаж хатаах боломжгүй болоод байна.  Энэ зөвхөн нэг багийн айлуудын асуудал биш бүхэл бүтэн аймгийн асуудал боллоо. Төмөр замын гэр хороолол, барилга орон сууцад амьдарч байгаа айл өрхүүд дулаан өдөр цонхоо онгойлгох боломжгүй амьдарч байна.             Бид төрийн байгууллагын хамгийн анхан шатны нэгж байгууллага, төрийн үйлчилгээ явуулахдаа иргэдийнхээ төлөө дуугарна. Нүүрс тээврийн компаниуд бизнесийн төлөө  явдаг, бид иргэхийнхээ төлөө явах ёстой. Стандартын дагуу замаар яв, услагаа хий, иргэдийн аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөл байдлыг  бүрдүүлж байж үйл ажиллагаа явуул гэж шаардаж байгаа. Тээвэрчид шөнийн цагаар явдаг, гэрэл тэмдэг  тэмдэглэгээ муутай учраас нөхцөл байдал хүнд байна гэдгийг дахин дахин хэлмээр байна. Тийм учраас бид иргэдийнхээ төлөө эцсээ хүртэл зүтгэх болно. Стандартын дагуу, иргэдийн амь нас, эрүүл мэндийг хайрлан хамгаалж, усалгаагаа зөв хийж, зөв замаар зорчиход асуудал байхгүй. Гэхдээ бид төмөр замаар тээвэрлэлт хийлгэх нь зүйтэй гэж бодож байгаа” гэлээ. Нүүрс ачилт, буулгалтын гаалийн талбайд үйл ажиллагаа явуулж байгаа есөн компанийн зарим нь бичиг баримтын зөрчилтэй, хууль бусаар ажилласаар байгаа гэнэ. Шаардлага тавиад ч хүчирдэггүй талаар албаныхан ярьж байна.       Ачилтын талбайгаас 20 метрийн зайтай 20 минут зогсоход л зүүж явсан амны хаалт, хувцас, гутал, гар, нүүр нүүрсний хар толбонд дарагдуулж орхив. Ердөө 20-хон минут зогсоход амны хөндий түүхий нүүрсний тоосоор дүүрч, амьсгал давчдаж эхлэв. Бид талбайн ойролцоогоос хөдөлж баруун хойд буланд байрлах гэр цэцэрлэгийг зорив. 

           Хүүхдүүдийн асуудал хамгийн хүнд байна. Тэд гэртээ ч, цэцэрлэгтээ очсон ч энэ агаараар амьсгалж, аж төрж байна. Өнгөрсөн өвөл тус цэцэрлэгийн хүүхдүүдээс ханиад салаагүй гэнэ. Угтаа бол 40 хүүхэд цэцэрлэгт хамрагдах ёстой ч эрүүл мэндийн байдлаас болж одоогийн байдлаар ердөө 15-16 хүүхэд хүмүүжиж байгаа гэнэ. Нэг үгээр бол, цэцэрлэгийн урдхан талд байрлах нүүрсний ачилт, буулгалтын талбайд буулгасан их хэмжээний нүүрсний тоос тортогоос болж хүүхдүүд өвдөж, цэцэрлэгтээ явж чадахгүй байна. Дөрвөлжин хашаанд байрлар дөрвөн эсгий гэрийн хоёр нь цоожтой байлаа. Харин эгнүүлэн барьсан хоёр гэрт хүүхдүүд инээлдэж, багшаасаа “яагаад, яагаад” хэмээн асуусаар биднийг угтлаа. 

          Нөхцөл байдлын талаар тус цэцэрлэгийн холимог ангийн багш Н.Азжаргал ийн ярив. Тэрбээр “Баруун урдаасаа салхилахад тортог шуурга шиг хуйлраад л ороод ирдэг.  Урдуур том автомашин тээвэрлэлт хийгээд явах үед тортог бүр ч илүү их дэгдэнэ. Манай цэцэрлэгийн хүүхдүүд өдөрт агаарт гарна гэж байхгүй. Тийм боломж ч байхгүй. Цэцэрлэгийн хүүхдүүд тоосжилтоос болж ханиад хүрэх нь элбэг. Ер нөхцөл байдал маш хүнд байна.Нүүрс буулгах зөвшөөрлийг суурьшлын бүс, цэцэрлэгийн ойролцоо өгч, үйл ажиллагаа явуулж байгаа нь иргэдийн хувьд эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөл нь зөрчигдөж байна. Дөрөвдүгээр сарын эхээр аймгийн удирдлагууд иргэдтэй уулзалт хийсэн зөвхөн  Аяганы хонхор гэлтгүй аймгийн төвийнхөн хэцүү байгаа хэлсэн. Тээврийн том автомашин байнга явах нь газрын хөрс гэмтээж, тоосжилт үүсгэж байна” хэмээн учирласан юм. Биднийг эндээс хөдлөх үед цэцэрлэгийн цаг нь болж байв. Эцэг, эхчүүд хүүхдээ авахаар ирэхдээ хүнд нөхцөлд хоёр жил орчим амьдарч байгаагаа учирлаж, зарим нь эндээс нүүхийг хүсэж байгаагаа илэрхийлэв. 

          Тал нутгийн малчин Н.Сүхээ гуай ярихдаа “Өнгөрсөн өвөл Цогтцэцийгээс чиглэлтэй автозамын нүүрс тээвэрлэлт маш их явлаа. Малд яваад байгаа юм уу, манан дунд төөрч байгаа юм уу, мэдэгдэхгүй орчинд малчин бид амьдарч байна. Битүү цагаан тоосон дунд хүн, мал харагдахгүй шахуу л юм болж байна. Нүүрс тээврийн жолооч нар бэлчиж яваа малыг хэд хуваагаад хаячихдаг. Үүнээс гадна энэ бүсэд амьдарч байгаа айлуудад эрүүл мал гэж байхгүй боллоо. Тоостой ургамал идсэнээс болж малын уушги устаж, элэг нь хавдартай юм шиг цоохор байдаг болсон. Мал гаргалаа гэхэд уушгийг идэх боломжгүй байдаг болохоор нохойд хаядаг. 20 гаруй жил энэ нутагт амьдрахдаа ийм хэцүү зүйлтэй учирна гэж зүүдэл ч үзээгүй юм. Үр, хүүхдээ нутаггүй үлдээх вий гэхээс үнэхээр айж байна. Хөгшин би ч яах вэ, цагийн эрх, жам ёсоор буцна. Харин үр хүүхэд минь хэдэн малаа хариулаад амьдрах газаргүй болох нь” хэмээн халаглан ярив. 

                Харин өөр нэгэн малчин эмэгтэй ярихдаа “Жолооч нар ч гэсэн амьдралаа авч яваа улс байх. Тэдний нүүрс тээвэрэлтийг буруутгах арга алга. Харин зан харилцаа гэж авах юм тэдэнд алга. Малчдыг байнга дээрэлхэж, доромжилж, басамжилж байдаг. Олон салаа зам гаргахгүй, ганц замаараа яв гэхээр инээгээд “Та нар биднийг яаж ч чадахгүй” гээд ундааны саванд шээсэн шээсээ бидний урдаас шидчихээд яваад өгдөг. Энэ тал тэр чигтээ жолооч нарын шээстэй ундааны саваар дүүрэх нь. Малчин бид л тэдний өтгөн, шингэнийг цэвэрлэж, орчноо эрүүл байлгахыг хичээж байна. Жолооч нарын доромжлол үнэхээр хэрээс хэтэрсэн. Засмал зам тавьтал энүүгээр жолооч нарыг зорчуулмааргүй байна. Малын бэлчээр хомстож, эрүүл газар гэж байхгүй боллоо. Малчид, жолооч нарын дунд ширүүн дайн аль хэдийн эхэлсэн. Хүн амины хэрэг гарах вий гэхээс хүртэл үнэхээр айж байна. Дундговийн малчдын нөхцөл байдал мөн хүнд байгаа гэсэн. Малчид жолооч нарт шаардлага тавихаар шөнө дөлөөр худагт нь шатахуун хийчихдэг гээд асуудал үнэхээр хурцын түвшинд байна” гэлээ. 

             Тээвэрчид хэвлэлийн хурал хийхээрээ бид малчидтайгаа тохиролцсон. Цаашид хамтарч, ойлголцож тээвэрлэлтээ хиймээр байна гэдэг байр суурийг илэрхийлдэг. Тэгвэл энэ талаар зарим малчин ярихдаа “Тээвэрчид малчидтай яриа хөөрөө хийдэггүй. Огт тийм  зүйл байхгүй. Сум, орон нутгийн засаг захиргааны дээдүүлтэй тохироо хийгээд бидэнтэй уулздаггүй. Хамгийн гол нь энэ нутагт ажиллаж амьдарч буй иргэд нь бид. Мөн сум орон нутгаас энд амьдарч буй малчдыг харж хандсан зүйл байдаггүй. Биднийг нөхөн төлбөр авах гээд улайрч байна гээд үгүйсгэсэн байна лээ. Үнэндээ бидэнд нэг ч төгрөг хэрэггүй. Зөвхөн газар нутаг минь л хэрэгтэй. Тавантолгойгоос Шанд руу төмөр зам тавигдаж байна шүү дээ. Тэр замаараа тээврээ хийх нь зүйтэй гэж бид бодож байгаа. Сүүлийн хоёр жилээс өнгөрсөн нэг сарын хугацаанд л хачин сайхан байлаа. Яагаад гэвэл тээвэр нь зогссон учраас. Тэр хугацаанд мал сайхан бэлчиж, тоосгүй, бухимдах зүйл байхгүй байлаа. Малын махаа шинжилгээнд өгөхөөр малчин, малын эмч хоёр хий дэмий шаналаад, толгой сэгсрээд хоцордог болсон. Ийм л байдалтай бид нэг өвлийг барлаа даа” гэв. 

          Малчдын малаа, малын бэлчээрээ, эх нутгаа онгон дагшнаар нь авч үлдэх хүсэл тэднийг үүр шөнийн заагаар ч цуцаадаггүй гэнэ. Тэд эх нутгаа л авч үлдвэл юу ч хийхэд бэлэн байгаагаа учирлаж байлаа. Мөн өөрсдийнх нь эрх ашгийн төлөө уг шийдвэрийг гаргаж, олон эрсдэлтэй учирч буй салбарын сайдад талархаж байгаагаа ч ний нуугүй ярина лээ. Мөн тэд жолооч нарыг Монгол хүний ёсоор малчидтай харьцахыг, хаа хаана нь амьдрал гэдгийг ойлгохыг хүсэж, учирласаар биднийг үдлээ. 

          Бид нүүрсний талбайгаас ердөө хоёрхон километрийн зайтай байрлах Говьсүмбэр аймгийг зорьж, аймгийн Мэргэжлийн хяналтын газрын даргатай уулзаж, мэдээллийг тодрууллаа.           Тэрбээр “Нүүрс ачилт, буулгалтын гаалийн талбай хоёр жилийн өмнө ямар ч идэвхгүй, нүүрс буулгадаггүй талбай байлаа. Ачилт, буулгалтын компани байсан ч идэвхгүйгээр үйл ажиллагаа явуулдаг байсан юм. Өмнө бага зэргийн нүүрс, ихэвчлэн жонш ачдаг байсан. Нүүрс тээвэр эхэлсэнтэй холбоотойгоор  их хэмжээний нүүрс хуримтлагдаж  эхэлсэн. Өнөөдрийн байдлаар 620 гаруй мянган тонн нүүрс хуримтлагдаад байна. Монголын төмөр замаар ачиж гаргах боломж байхгүй байгаа.Үүнтэй холбоотойгоор иргэдийн амьдарч байгаа газарт тоосжилт үүсэж байна. Өнгөрсөн жил бид хэд хэдэн компанийн үйл ажиллагааг зогсоосон. Зөрчлийн хуулиар арга хэмжээ аваад явж байгаа. Ялангуяа нүүрсний хэмжээг ихэсгэхгүй байх, талбайд өндрийн хашаа байгуулах байгаль орчны чиглэлээр тавигдах шаардлагыг тавьж ажиллаж байгаа. Гэхдээ манай аймгийн байгаль орчны нөхцөл хуурай, тоосжилттой, салхитай тиймээс ард иргэдэд сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Нөлөөллийн үнэлгээ хийлгэхэд  тоосжилтын хэмжээ өндөр, зарим бодис зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс өндөр гэж гарсан. Ачиж гаргах нөхцөл бүрдээгүй байхад нүүрс нэмэгдээд байвал хэцүү, тиймээс энд хуримтлагдсан нүүрсийг ачих хэрэгтэй, ойролцоогоор хоёр жил тээвэрлэж байж энд хуримтлагдсан нүүрс дуусах байх. Дахиад тээвэр явж эхлэвэл энэ газар нүүрсний овоолго үүснэ. Нөхцөл хүнд байгааг бид мэдэж байгаа. Шаардлагатай арга хэмжээг цаг алдалгүй авч байгаа” гэх тайлбарыг өглөө.  

 

https://ergelt.mn/news/176/single/20871