Европын комисс Монгол Улсыг хар жагсаалтад оруулчихлаа. Саарал жагсаалт тунхагийн, зөвлөмжийн шинжтэй бол хар жагсаалт бодит шийдвэр, Европ зүгийн хөрөнгө оруулалт, зээл тусламжид шууд нөлөөлнө гэж эдийн засагчид сэрэмжлүүлээд эхэллээ. Улстөрчид хар жагсаалтад орсон шалтгааныг “Терроризмыг санхүүжүүлэх эрсдэл, асуудалтай гэж үзсэн учраас” гэсэн тайлбараар аргацаагаад өнгөрөөх гэж байх шиг байна. Манайх шиг жижигхэн эдийн засагтай оронд хаанаас ямар мөнгө орж ирж, тэгээд Европт очиж терроризм санхүүжүүлэхэв дээ. Хэрэв энэ үнэн байдаг бол заан шумуулнаас айсан гэгч үлгэр л болох вий. Товчхондоо эрх баригчид хар жагсаалтад орсон шалтгааныг терроризмын санхүүжилт гэсэн хоёр үгээр халхавчлаад өнгөрчих санаатай аргаа барж явна. Энүүхэндээ хэлэхэд бид чинь терроризмыг санхүүжүүлэх нь байтугай ТҮЦ-ээс тамхи авах ч мөнгөгүй зүдрүүхэн өдрүүд үргэлжилж байна.Хар жагсаалтад орсон шалтгааныг хайж олох гэж хөмсгөө атируулж, шанаагаа тулах шаардлагагүй. Эрх баригчдын буруу бодлогын үр дагавар эхлээд саарал жагсаалтад оруулж, дараа нь хар жагсаалт руу гулгуулчихлаа, Монгол Улсыг. Наад захын тод жишээ гэхэд л дипломатчдын зөөдөг хар тамхины бизнес байна. Эрх баригчдын тушаал томилгоогоор улсаа төлөөлөхөөр хилийн чинадыг зорьсон нөхдөөс нэлээд хэд нь хар тамхи зөөж яваад баригдсаныг өнгөрсөн дөрвөн жилийн мэдээллээс шүүгээд харчихаж болно. Хар тамхи тээвэрлэж яваад баригдсан цагаан захтнууд “Төр засгийн хар тамхийг зөөсөн” гэх маягийн тайлбар хийгээд байхаар тэнэг л биш бол хэнд ч эргэлзээ, хардлага төрнө.
Төр нь хувийн өмч рүү дайрсан удаа дараагийн үйлдэл, ардчиллаас ухарсан элдэв өнгийн шийдвэр, улс төрийн хонзогнолоор шил дарж буй шүүх хурлууд хар жагсаалтад багтах албан биш ч цаад шалтгаан болсон нь ойлгомжтой. Барууны улсуудыг төлөөлж манай улсад суугаа зарим Элчин сайд М.Энхсайханы шүүх хурлыг ажиглаж байна гэж зүгээр ч нэг мэдэгдээгүй. Ингэж мэдэгдээд байхад л “Ардчиллын автор”-уудын нэг, либерал үзэлтэй, Монгол Улсын Ерөнхий сайд байсан гэх мэт онцолж харахаас аргагүй олон том тодотголтой улстөрчийг “Албан хэрэгцээнд жип машин худалдаж авч улсаа хохироосон” гэсэн хэтэрхий гэнэн, мугуйд үндэслэлээр торны цаана суулгачихсан. Шүүх хурлыг ажигласан Элчин сайд нарт аятай сэтгэгдэл төрөөгүй нь тодорхой.
Дээрээс нь хар жагсаалтад ороход авлига, болон ардчиллаас буцсан хэргүүд тодорхой хэмжээнд яригдах ч гэлээ гол шаардлага нь татварын мэдээллийг автоматаар солилцох гэж эдийн засагчид онцолж байгаа. Татварын мэдээллийг солилцох санаачилгад нэгдэх хүсэлт Европ зүгээс анх 2017 онд манай улсад ирүүлж байж. Тухайн үед нь Сангийн дэд сайд Х.Булгантуяа “Үгүй” гэсэн хариу өгсөн нь хар жагсаалтад орох эхний шалтгаан болсон гэж учир мэдэх улс хэлж байна. Европын холбооноос 2018 онд ч нэлээд хэдэн удаа хандсан юм билээ. Шуудхан хэлэхэд эрх баригчдын хэнэггүй, хариуцлагагүй хандлага улсаа хар жагсаалтад оруулчихсаныг энэ фактуудаас харчихаж болно.
Эрх баригчид хар жагсаалт гэж хаана ч байхгүй гэж тайлбарлаж байгаа. Үнэн л дээ. Яг ийм нэршлээр хайж хөөвөл хаана ч байхгүй. Урт нэртэй хууль гэж ярьдаг ч “урт нэртэй хууль” гэсэн албаны нэршилтэй хууль байхгүй. Хэтэрхий урт нэртэй хууль учраас дээр, дооргүй урт нэртэй хууль гэж яриад заншчихсан, өнөө хууль нь үйлчилсээр яваа. Хар жагсаалт үүнтэй л ижил ойлголт. Шууд утгаар нь хар жагсаалт гэж нэрлээгүй ч тэр жагсаалтад орлоо л бол улс орнуудын эдийн засаг хэцүүдээд ирдэг. Сөрөг тал нь их учраас хар гэж тодотгосон хэрэг.
Хар жагсаалтад орсноор манай эдийн засаг яаж хэцүүдэх бол гэсэн асуултад хариу хайя. Сүүлийн арван жилд манай улсад орж ирсэн гадаадын хөрөнгө оруулалтын 70 хувь нь Европ зүгийнх гэсэн статистик бий. Нийт зээл тусламжийн 55 хувь нь Европоос орж ирдэг гэсэн тоог ч онцолмоор байна. Ер нь өнгөрсөн 30 жилийн түүхээ эргээд харахаар Япон, Герман хоёр л Монголд тусалсан байдаг. Европын сэргээн босголт хөгжлийн банк гэхэд л Монголд хэрэгжиж буй том төслүүдэд хэдэн зуун сая ам.доллараар хэмжигдэх зээл, санхүүжилт өгсөн баримт бий.
Европын холбоо төслөө зогсоогоогүй гэж мэдэгдсэн гэх тайлбарыг улстөрчид хийж байгаа. Тийм л дээ, Европын холбоо төслөө зогсоогоогүй. Гэхдээ Европын холбооны Монголд хэрэгжүүлж буй төслүүдийн мөнгөн дүн тийм их хэмжээгээр яригддаггүй. Европын холбооны улсаас манайд хөрөнгө оруулалт хийдэг бизнес эрхлэгчдийн өгдөг мөнгө асар том мөнгөн дүнгээр яригддаг. Монгол Улс хар жагсаалтад орсны гол аюул энд байгаа. Европчууд манайд өмнөх шигээ хөрөнгө оруулаад явна гэвэл өндөр татвар төлөх асуудалтай нүүр тулахаар болчихлоо. Өндөр татвар төлж хөрөнгө оруулахыг хэн ч хүсэхгүй.
Эцэст нь хэлэхэд хар жагсаалтын сөрөг нөлөө хамгийн түрүүнд, хамгийн хүнд тусах хэсэг бол хувийн хэвшлийнхэн. Хувийн хэвшлийнхэн агшаад жижигрээд ирэхээр иргэд ажил, орлогоо алдана, ажилгүйдэл өсөхөөр гэмт хэргийн гаралт өсөхөөс эхлээд өчнөөн сөрөг тал ажиглагдана. Хар жагсаалтын гол аюул энэ л байна.
Хар жагсаалтад орсноор Ерөнхий сайд, Сангийн сайд, Хууль зүйн сайдад ямар ч хор хохиролгүй, тэд даргаа хийсээр байх биз. Харин жирийн монголчуудад ямар хор нөлөөтэй болохыг та дээрхээс харсан байх. Ард түмнээ ажилгүй болгочихоод элдэв дэмий террор гэх мэт үлгэр яриад биднээ хуурсаар явна, эрх баригчид. Ноёдын тавьсан өрийг ядуу ардууд төлөөд үгүйрч хоосорсон үлгэр ярьсаар өдий хүрсэн. Яг үүн шиг ноёдын тарьсан балгийг энгийн иргэд хэдий болтол үүрэх юм бэ.
Ц.Билиг
Эх сурвалж: Өдрийн сонин
